اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا در گزارشی هفت رویداد بین‌المللی مهم در سال جدید میلادی را برای این کشور برشمرد. نکته مهم در گزارش این مرکز تصمیم‌ساز برای سیاست خارجی آمریکا، فهرست مسائل مربوط به «نفوذ ایران در منطقه» به عنوان یکی از این هفت رویداد است[...]

چكيده: با پيدايش ترتيبات فراملي و چندجانبه به عنوان ابزار مذاكره و همكاري‌هاي بين‌المللي، پرسش‌هايي در مورد چگونگي حضور و مشاركت در چنين ترتيباتي، نحوه ارتباط با آنها و ميزان اثرگذاري نهادهاي فراملي بر منافع ملي مطرح مي‌شود. مقاله حاضر با مروري بر چارچوب‌هاي نظري مرتبط با اين موضوع، به تحليل نقش جمهوري اسلامي ايران در نهادهاي منطقه‌اي و بين‌المللي و بررسي ضرورت برقراري ارتباط مطلوب و مؤثر با ترتيبات فراملي مي‌پردازد. در اين راستا، تجربه و گستره حضور و فعاليت‌هاي دولت جمهوري اسلامي ايران در اين ترتيبات به سه دوره زماني؛ از پيروزي انقلاب اسلامي تا 1367 (پايان جنگ عراق عليه ايران)،‌از سال 1368 تا 1383 و از سال 1384 تا به امروز تقسيم شده است. ويژگي‌هاي مشترك اين سه دوره و همچنين تفاوت‌هاي آنها، يك تصوير كلي از سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در رابطه با نهادهاي منطقه‌اي و بين‌المللي در پرتو تحولات سياسي در جهان ارائه مي‌دهد. واژه‌هاي كليدي: سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، نهادهاي بين‌‌المللي، نهادهاي منطقه‌اي، ترتيبات فراملي، سازمان ملل متحد - مقدمه: با گسترش ارتباطات بين جوامع و دولت‌ها در عرصه بين‌المللي و ضرورت انجام گفتگو براي افزايش درك متقابل و تعيين چارچوب‌هاي حقوقي براي روابط، به تدريج ترتيبات فراملي و چندجانبه به عنوان وسيله‌اي براي تسهيل مذاكره، همكاري و پيگيري توافقات در قالب نهادهاي منطقه‌اي و بين‌المللي به عنوان كنشگران جديد شكل گرفتند. در اين چارچوب، تعاملات سه‌جانبه بين دولت با دولت، دولت با ترتيبات فراملي و ترتيبات فراملي با يكديگر، فصل جديدي در روابط بين‌المللي گشود. گفتگوها، سياست‌ها و عملكردها اين نهادها و سازمان‌ها، موجب جلب توجه جامعه جهاني و باعث بروز واكنش‌هايي در جوامع گشته كه از طرق مختلف به ويژه رسانه‌ها منعكس و از مناظر متفاوت مورد تحليل قرار مي‌گيرند. امروزه، اهميت ترتيبات فراملي بر همگان آشكار است و بيش از هر زمان ديگر بر اهميت تعامل با آنها براي حل مشكلات بشري تأكيد مي‌شود. ديدگاه‌ها و واكنش‌هاي متفاوت در عرصه ملي و بين‌المللي پيرامون رابطه بين دولت‌ها و نهادهاي بين‌المللي موجب طرح پرسش‌هايي مي‌‌شود؛ از جمله آنكه ارتباط دولت‌ها با نهادها چه دستاوردهايي دربردارد؟ حضور در نهادهاي بين‌المللي تا چه حد به تأمين منافع ملي كمك مي‌كند؟ آثار حضور و مشاركت در فرايندهاي اين‌گونه ترتيبات چيست؟ چگونه مي‌توان به تقويت نهادهاي فراملي كمك كرد؟ آيا ترتيبات فراملي مستقل از اراده و مواضع دولت‌ها هستند؟ جايگاه تصميمات آنها چيست؟ آيا اصولا برقراري ارتباط و عضويت در ترتيبات فراملي ضرورت دارد؟ و اگر بلي، چه شرايطي براي برقراري رابطه مطلوب و مؤثر با نهادها و سازمان‌هاي بين‌المللي مورد نياز است؟ بديهي است كه در اين مقاله، تحليل نقش جمهوري اسلامي ايران در ترتيبات فراملي، به ويژه در سطح ملي مهم تلقي مي‌شود و چگونگي آثار رابطه با آنها با عنايت به گستردگي موارد عضويت كشورمان اهميت مي‌يابد. نوشتار حاضر، كه حاصل دانش و تجربه نظري و عملي نگارندگان و نتيجه سال‌ها مطالعه، مشاركت و تعامل آنان با نهادهاي بين‌المللي است، در جستجوي پاسخ پرسش‌هاي بالا و تبيين نقش جمهوري اسلامي ايران در آنهاست. در اين راستا اين مقاله، ضمن بهره‌برداري از روش پژوهش توصيفي - تحليلي، از دانش و تجارب عملي نگارندگان و نيز منابع كتابخانه‌ها و تارنماهاي مرتبط استفاده شده است. از نظر محدوده زماني نيز مقاله صرفا به دوره زماني بعد از وقوع انقلاب اسلامي ايران اختصاص دارد. اين مقاله در چهار بخش سازمان يافته است. پس از طرح مقدمه و زمينه‌جويي براي آشنايي اجمالي با كليات موضوع، در سه بخش، نقش دولت جمهوري اسلامي ايران در دوره‌هاي مختلف زماني شامل: دوران دفاع مقدس، پس از دفاع مقدس تا سال 1383، و از سال 1384 تا به امروز مورد تبيين و تحليل قرار مي‌گيرد. سپس در بخشي جداگانه، ساير عوامل مهم و موثر در ايفاي نقش ايران در نهادهاي بين‌المللي بررسي مي‌شوند. بخش آخر نيز به نتيجه‌گيري اختصاص دارد.